Τα Νησιά του Αιγαίου πελάγους είχαν την Τιμή να χρησιμοποιηθούν ως τόπος εκτοπισμού και εξορίας από την Αρχαιότητα.
Στα νεότερα χρόνια, το μέτρο της εκτόπισης και της φυλάκισης των πολιτικών αντιπάλων του εκάστοτε καθεστώτος ξεκίνησε με τη θέσπιση μιας σειράς ειδικών νόμων, όπως ο νόμος του 1919 και ο νόμος 4229/1929.
Η πρωτοτυπία του ήταν ότι Ποινικοποίησαν τις Απόψεις και Σκέψεις των πολιτών ενώ οι αποφάσεις των εκτοπισμών λαμβάνονταν Αυθαίρετα από την Αστυνομία χωρίς απόφαση δικαστηρίου. Ο νόμος αφορούσε κυρίως τους Κομμουνιστές, αλλά επειδή δεν υπήρχαν σαφείς διακρίσεις, λειτούργησε γενικότερα εναντίον οποιουδήποτε ήταν αντίθετος του Καθεστώτος.
Κατά την προπολεμική περίοδο οι εκτοπίσεις αποσκοπούσαν στην απομόνωση όσων θεωρούνταν επικίνδυνοι για το καθεστώς και στην παρεμπόδιση των πολιτικών και συνδικαλιστικών δραστηριοτήτων τους.
Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 συστηματοποίησε το θεσμό και πολλαπλασίασε τον αριθμό των εξόριστων που κατά την τετραετία 1936-1940.
Ως τόποι εξορίας επιλέχθηκαν τα μικρά άγονα και απομονωμένα νησιά του Αιγαίου, στα οποία οι συνθήκες διαβίωσης ήταν σκληρές, ενώ η δραπέτευση από αυτά εξαιρετικά δύσκολη. Το 1937, με απόφαση του υφυπουργείου Δημόσιας Ασφάλειας, τα νησιά Άγιος Ευστράτιος, Ανάφη, Σίφνος και Φολέγανδρος ορίζονται ως τόποι Εξορίας των Ήσσονος βαθμού Σοβαρότατος Κομμουνιστών.
Με την έναρξη του Εμφυλίου οι διώξεις παίρνουν μαζικό χαρακτήρα. Στο δίκτυο των νησιών εξορίας προστίθενται η Ικαρία και η Λήμνος, ενώ ιδρύονται οι φυλακές της Γυάρου και τα στρατόπεδα εξορίας στη Μακρόνησο, τη Χίο και το Τρίκερι.
Όταν ο Εμφύλιος πόλεμος έληξε, οι εκτοπίσεις περιορίστηκαν. Οι κυβερνήσεις του 1951-1952 κατάργησαν τα στρατόπεδα της Γυάρου και της Μακρονήσου, κα ως το 1967, το μέτρο του εκτοπισμού αδρανοποιήθηκε και τα στρατόπεδα εξορίας διαλύθηκαν.
Κατά τη διάρκεια της Δικτατορίας 21ης Απριλίου 1967, επαναλειτούργησαν τα στρατόπεδα της Γυάρου και ιδρύθηκαν στρατόπεδα στο Παρθένι και το Λακκί της Λέρου, ενώ έγιναν και μεμονωμένες εκτοπίσεις σε ορισμένα νησιά.
Κατά την περίοδο που Ίσχυαν οι Νόμοι των Εκτοπίσεων – Εξοριών, από το 1928 έως το 1973, χρησιμοποιήθηκαν συνολικά 29 νησιά του Αιγαίου ως τόποι εξορίας και φυλακής : Άγιος Ευστράτιος, Αίγινα, Αλόννησος, Αμοργός, Ανάφη, Αντικύθηρα, Αντίπαρος, Γαύδος, Γυάρος, Θήρα, Ικαρία, Ίος, Κίμωλος, Κύθηρα, Λέρος, Λήμνος, Μακρόνησος, Μήλος, Νάξος, Πάρος, Σαμοθράκη, Σέριφος, Σίκινος, Σίφνος, Σκύρος, Τρίκερι, Φολέγανδρος, Φούρνοι, Χίος.
Επίσης, για την Ιστορία και για μικρότερο χρονικό διάστημα έχουν φιλοξενηθεί μικρότερος αριθμός εξόριστων τα νησιά : Άνδρος, Τήνος, Σύρος, Κύθνος, Μύκονος και Σκιάθος.
Από τα παραπάνω νησιά το μεγαλύτερο πλήθος Εξορίστων δέχτηκαν η Μακρόνησος, η Γυάρος, ο Άγιος Ευστράτιος, η Ικαρία και η Ανάφη.
Μετά τη Μεταπολίτευση του 1974 ο θεσμός των εκτοπίσεων, που είχε ήδη καταδικαστεί ηθικά, καταργείται πλέον οριστικά και νομικά !
Το νησί Ανάφη των Κυκλάδων χρησιμοποιήθηκε για τον εκτοπισμό πολιτικών εξόριστων από το 1923 έως και την Απριλιανή δικτατορία. Ο αριθμός των εξορίστων πολλές φορές έφτανε αυτόν των κατοίκων της Ανάφης. Η διαβίωση ήταν εξαιρετικά δύσκολη εξαιτίας της ελλείψεως βασικών υποδομών στέγης, ύπνου, στοιχειώδους καθαριότητας, τροφίμων και νερού.
Εξαιρετική είναι η δουλεία της κας Margaret Elizabeth Kenna που παρουσιαζεται στο παρακάτω βίντεο:
Ιστορικός : Καίτη Δαλιάνη
Αρθρογράφος: Αντώνης Λουκόπουλος
Επιμέλεια Κειμένου : Αντώνης Λουκόπουλος, Κυριακή Νικολαΐδου (Νικολή)
Φωτογραφικό Υλικό : Πηγή: Margaret E. Kenna, Η κοινωνική οργάνωση της εξορίας, Αθήνα, 2004
